„Zadupia” António Lobo Antunesa

António Lobo Antunes napisał Zadupia (tytuł oryginalny: Os Cus de Judas) niedługo po tym, gdy wrócił z wojny w Angoli, w której brał udział. Opisał w niej swoje przeżycia, a powieść odniosła ogromny sukces, stając się pierwszą ważną książką o konflikcie w Angoli i niepodległości tego afrykańskiego państwa.

Podczas gdy Stany Zjednoczone były zaangażowane w wojnę w Wietnamie, Portugalia prowadziła własną wojnę w swojej kolonii. Z dziesięciu milionów ówczesnego społeczeństwa portugalskiego półtora miliona mężczyzn wysłano wówczas do Angoli. Podróżowali statkami, w których przewożono także trumny – te w drodze powrotnej nie były puste. Antunes, jako lekarz psychiatra miał podczas wojny wpływać na młodych mężczyzn, powodować, by jak najmniej trumien było potrzebnych… Niezwykle trudne to było zadanie, wręcz traumatyczne, dlatego Antunes nie może zamknąć się na to, co przeżył, przez co przeszedł podczas pobytu w Angoli, a co potem łączyło się z przeżyciami w momencie pisania książki. Poczucie winy przeplata się więc ze skutkami irracjonalności wojny, absurdu, którego nikt nie potrafił wyjaśnić. Ci którzy wrócili, nie nadawali się do normalnego życia, podobnie jak ci, którzy wracali jakimś cudem z więzień, w których byli torturowani przez PIDE. Szok, który przeżyli ci młodzi mężczyźni, zderzenie z obliczem rzeczywistości, w której znaleźli się bez przygotowania, bez zrozumienia sensu tego, w czym musieli uczestniczyć, odcisnął piętno na całym ich dalszym jestestwie.

Zadupia to opowieść o wojnie i jej okropnościach. To historia miłości i seksu w bolesnej dwuznaczności, to dziwaczna relacja mężczyzny i kobiety, którzy spotkali się w barze, a potem idą do domu na seks, poprzedzony opowieścią mężczyzny o wojnie i o tym, co ta wojna z nim zrobiła. To próba nadania sensu przeżyciom i tego, jak są one odczuwane po powrocie do kraju. I jest to swego rodzaju poezja złożona z ogromu odpowiednio dobranych słów i wszelkich środków literackich niezbędnych do oczarowania czytelnika i zatrzymania go przy lekturze. Mimo opisywanego bólu i agonii, całej rozpaczy i nienawiści do samego siebie, język powieści jest piękny, poetycki, co zapewne jest też zasługą polskiego tłumaczenia, którego dokonał Wojciech Charchalis.

W nielinearnej i fragmentarycznej narracji António Lobo Antunes wyjawia swoje egzystencjalne obawy, które są jednocześnie obawami każdego człowieka stojącego w obliczu wojny, ale także zmagań z samym sobą po powrocie z niej i w wyniku niezatartych, ciągle powracających doświadczeń. W Zadupiach mieszają się one ze wspomnieniami z dzieciństwa i młodości spędzonej w Lizbonie czasów Salazara.

W powieści mamy przepływ świadomości, z której fragmentów zbudowana jest narracja, a także postać głównego bohatera, będącego jednocześnie narratorem – w ten sposób poznajemy jego historię, tak rysuje nam się jego profil. Bohatera, który widzi swoje życie i wartości, w które wierzył, zburzone przez przygnębienie, leżące na drodze do agonii. Pamięta jedynie fragmenty – dziecko odwiedzające w niedziele lizbońskie zoo, młodzieńca beznamiętnie analizującego swoją przyszłość w kontekście życia w salazarowskiej Portugalii, czy dorosłego, który w apatii i frustracji zatraca sens życia.

Pisarz stawia czytelnika twarzą w twarz z gniciem, zarazą i śmiercią dzięki bezlitosnej i ordynarnej pisowni, osiągając cenną harmonię między gwałtownością narracji a surowością używanych słów – zdania zyskują dzięki temu znacznie większą wiarygodność, tworząc głębokie ogniwo z rzeczywistością. To powieść bardzo ważna, prawdziwa i autobiograficzna, która polskiemu czytelnikowi utrwala obraz Antunesa jako pisarza, obok którego twórczości nie można przejść obojętnie.

António Lobo Antunes (źródło zdjęcia tutaj)

António Lobo Antunes to urodzony w 1942 roku w Lizbonie portugalski pisarz i poeta, który z zawodu jest lekarzem psychiatrą. Jest autorem wielu powieści inspirowanych osobistymi doświadczeniami związanymi z wojną w Angoli, będących także formą rozliczenia z portugalską mitologią narodową i przeszłością kolonialną. Zadupia to trzecia powieść pisarza wydana w Polsce, wcześniej ukazały się Karawele wracają i Podręcznik dla inkwizytorów. Antunes jest zdobywcą licznych nagród literackiej, w tym Nagrody Camõesa w 2007 roku, jest też wymieniany jako czołowy kandydat do Literackiej Nagrody Nobla.

Wydawcy, Oficynie Literackiej Noir Sur Blanc, dziękuję za egzemplarz książki, ktory posłużył do napisani tego posta.

Tomasz Giza

Zadupia
António Lobo Antunes
przełożył Wojciech Charchalis
Noir Sur Blanc 2021