David Machado – „Średni współczynnik szczęścia”

Średni współczynnik szczęścia Davida Machado to książka dla każdego. Czyta się ją jednym tchem, i może to być minus – w końcu nikt nie lubi, gdy dobre książki szybko się kończą...

Powieść jest pewnego rodzaju rozmową między Danielem a Almodovarem, chociaż częściej przypomina monolog Daniela, w którym poznajemy trzech przyjaciół z dzieciństwa.

Daniel stracił przed rokiem pracę, dosyć prestiżową, w biurze podróży, które upadło. Zaczynamy poznawać jego historię, gdy akurat złapał jakieś zajęcie, by związać koniec z końcem, nie stracić mieszkania, rodziny, godności. Jednak tę dorywczą pracę traci w momencie, gdy w powieści zaczynamy poznawać Xaviera, nieco zdziwaczałego mężczyznę, który po dziesięciu latach nagle wyszedł z domu. Daniel mimo zagrożenia straty kolejnej pracy postanowił odszukać przyjaciela. Opowiada Almodovarovi, jak to się stało i co było potem. Almodovarovi, który od roku siedzi w więzieniu za napad na stację benzynową. Nikt nie wie, co się dokładnie stało, co kierowało przyjacielem, że popełnił przestępstwo. Wiemy, że nie przyjmuje odwiedzin rodziny, ani przyjaciół. Daniel jednak do niego mówi – w ten sposób poznajemy jego życie, borykanie się z problemami, odczuciami, gdy wysyła setki podań o pracę, a tylko pojedyncze przypadki kończą się rozmowami, które ostatecznie nie przynoszą nic dobrego. Daniel ma żonę i dwójkę dzieci – syna Mateusa i córkę Flor. Razem z matką, Martą, żoną daniela, wrócili do jej rodzinnej Viany do Castelo, bo Daniel w Lizbonie nie był już w stanie utrzymać rodziny. Traktują to jako etap przejściowy, dają sobie trochę czasu na poprawę sytuacji.

Jednak cały czas coś się komplikuje. Mimo to nie widzimy Daniela jako załamanego bezrobotnego sfrustrowanego mężczyzny. Po krótkim zastanowieniu się okazuje się, że jest całkiem szczęśliwy. Jego współczynnik szczęścia to 8,0 na 10 możliwych punktów. Xavier, który wymyślił współczynnik szczęścia, nie wychodzi z domu, poza wspomnianym wyżej jednym razem. Współczynnik szczęścia powstał po subiektywnej analizie 149 krajów ułożonych według średniego współczynnika szczęścia ich mieszkańców – na pierwszym miejscu była Kostaryka, na ostatnim Togo. Zastanawiacie się na którym jest Portugalia? Tego dowiecie się z lektury powieści. Dokładne pytanie do badania brzmi: „W skali od 0 do 10, jak zadowolony z życia jako całości czujesz się w tej chwili?”. Dokładna odpowiedź Xaviera to 4,43672. Odpowiedź Daniela już znamy (to średni współczynnik szczęścia mieszkańców Szwajcarii), jednak w trakcie opowiadania historii nasz bohater zweryfikuje swoją odpowiedź. Wraz z nim, jego opowieścią i przemyśleniami, dojdziemy do tego, że zdecydowanie nie jest to 8,0.

A historia jest coraz ciekawsza. Po pierwsze Daniel spotyka syna Almodovara, Vasca, jednak nie są to okoliczności, jakich by sobie życzył. Jako dobry przyjaciel czuje się trochę odpowiedzialny za syna przyjaciela, co też wpłynie na jego życiową sytuację i zmieniający się współczynnik, szczęścia. Po drugie – nasza trójka przyjaciół, jeszcze przed kryzysem, w którym Daniel stracił pracę, a Almodovar sklep obuwniczy, zainwestowała w stworzenie strony internetowej – rodzaju portalu, za pomocą którego ludzie będą sobie pomagać – jedni będą zgłaszać swoje potrzeby, a inni będą je realizować. Od strony technicznej zajął się tym niewychodzący z domu Xavier. Jednak z jakiegoś powodu zainteresowanie stroną jest znikome. Zarejestrowało się kilka czy kilkanaście osób, z czego tylko kilka logowało się w miarę regularnie. Aż nadszedł przełom. Chociaż może to za dużo powiedziane. Pewna mieszkanka Genewy portugalskiego pochodzenia, sparaliżowana Doroteia Marques, poprosiła o pomoc, jednak minęło kilka dni i nikt się nie zgłosił. Kobieta chciałaby odwiedzić przed śmiercią jedynego żyjącego jeszcze brata, który po ciężkim wypadku leży w szpitalu w Marsylii. Sprawę z zaangażowaniem śledził Xavier, który w końcu zwraca się z propozycją, czy raczej prośbą, do Daniela.

Pewnie domyślacie się, co może być dalej. Czy przyjaciele wyruszą z Portugalii do Szwajcarii, by pomóc nieznanej kobiecie? Skąd wezmą na to pieniądze, samochód, czas? Wprawdzie Xavier ma dużo czasu i mały spadek po dziadku, jednak boi się wychodzić z domu. Daniel jest znowu w trakcie rekrutacji do jednego z biur podróży i czuje, że chyba ma szansę, poza tym nie ma pieniędzy – nie stać go już nawet na spłatę rat za mieszkanie, nie ma też gdzie przyjąć dzieci, które przyjeżdżają do niego na właśnie rozpoczynające się wakacje. Ale może to jest przełom? Może to jest szansa na zweryfikowanie odczuwanego szczęścia, swojego i bliskich, zwłaszcza że Daniel zaraził koncepcją współczynnika szczęścia syna Mateusa, który natrafił na ideę buddyzmu i chce pozbyć się pragnień, by być bardziej szczęśliwy. Tylko czy to jest odpowiednie dla dziewięciolatka? A co z córką, która przestała już czytać gazety (choć jest nad wyraz inteligentna jak na swoje trzynaście lat i robiła to regularnie) i teraz tylko zaznacza w nich słowa wypadek, napad, bezrobocie, biedni, konflikt, inflacja, zabici itp. Jaki jest jej współczynnik szczęścia? Jako młodej nastolatki powinien być przecież maksymalny. A co z nieco starszym Vaskiem? Jest na etapie szybkiego schodzenia na złą drogę, a nieobecność ojca wcale w tym nie pomaga.

Czy nasi bohaterowie odbędą podróż, która przywróci im wiarę w szczęście? Jaki będzie jego współczynnik? I czy on jest najważniejszy? Przecież tyle dobrego może się jeszcze wydarzyć. Należy wyciągnąć wnioski, przyjąć naukę, którą niesie życie. Jak zauważa Daniel, „nie powinniśmy potrzebować złych dni, żeby cenić dobre, ta radość powinna zawsze istnieć, nie tylko w chwilach ulgi. [...]. Prowadzimy nieustanną walkę, niemożliwą do rozstrzygnięcia, bo nie akceptujemy mniej, bo zawsze chcemy więcej”. Podróż jest jedną z tych rzeczy, która pozwala na nabranie dystansu i innego spojrzenia na własne życie, na jego postrzeganie i postrzeganie świata, na swoje miejsce w tym świecie. A nadzieja? Doroteia uważa, że „przez nadzieję prowadzimy nieuporządkowane życie. Nie jest dobrze budzić się codziennie i mieć nieuporządkowane życie”. Może ta podróż pozwoli uporządkować życie Daniela, jego rodziny i przyjaciół?

To nie jest smutna książka, mimo opisywanych w niej problemów bohaterów. Tak jak sygnalizuje jej tytuł, jest to książka o szczęściu. A jego średni współczynnik to całkiem dobry wynik. Sami przeczytajcie!

Średni współczynnik szczęścia to pierwsza książka Davida Machado opublikowana w Polsce. To jednocześnie jego najbardziej znana powieść, za którą otrzymał m.in. Nagrodę Literacką Unii Europejskiej w 2015 roku, a rok później Premio Salerno Libro d’Europa. W 2017 roku miał premierę film pod tym samym tytułem, w reżyserii Joaquima Leitão, który niestety nie miał premiery w Polsce.

David Machado jest pisarzem i tłumaczem, jednak przed utratą pracy był ekonomistą. Pisze opowiadania i powieści, także dla dzieci i młodzieży.

Tomasz Giza

Za egzemplarz recenzencki dziękuję Wydawnictwu Wyszukane.

Książka Średni współczynnik szczęścia jest jedną z nagród w trwającym jeszcze konkursie, o którym więcej przeczytacie tutaj.

Średni współczynnik szczęścia

David Machado

tłumaczenie: Wojciech Charchalis

Wydawnictwo: Wyszukane 2020