KINOOCEANY. TYDZIEŃ FILMU PORTUGALSKIEGO

4–13.04.2025 Katowice, kino Światowid

6–15.06.2025 Łódź, Narodowe Centrum Kultury Filmowej
20–29.06.2025 Warszawa, kino Muranów
5–14.09.2025 Gdańsk, kino Instytutu Kultury Miejskiej

IG @kinooceany

FB @kinooceany

https://kinooceany.pl

Seanse w kinie Światowid w Katowicach

KINOOCEANY. TYDZIEŃ FILMU PORTUGALSKIEGO to przegląd filmowy stworzony przez kuratorów Agnieszkę Szeffel i João Ricardo Oliveirę, wyprodukowany przez Martę Limę i Agente a Norte z Porto. Jego celem jest rozpowszechnianie wiedzy o portugalskiej kulturze poprzez kino. Na program wydarzenia składają się zarówno filmy wyreżyserowane przez najważniejszych współczesnych twórców, jak i klasyki, dające wgląd w historię portugalskiej kinematografii.

Kinooceany będą cyklicznym wydarzeniem, odbywającym się w Polsce co roku. Pierwsza edycja, trwająca 10 dni i prezentująca 23 filmy krótko- i pełnometrażowe, odbędzie się w 2025 roku w czterech polskich miastach: Katowicach (4–13.04, kino Światowid), Łodzi (6–15.06, Narodowe Centrum Kultury Filmowej), Warszawie (20–29.06, kino Muranów) i Gdańsku (5–14.09, kino Instytutu Kultury Miejskiej). Po projekcjach organizatorzy zapraszają na spotkania z gośćmi – filmowcami, krytykami i badaczami zarówno z Portugalii, jak i z Polski.

Kinooceany wprowadzą polskich widzów w prawdziwe życie Lizbony, w jej zapomniane, często nieistniejące już zaułki, w dzielnice, do których wchodzi się „teraz albo nigdy”, albo w te, które przypominają rybackie wioski rozrzucone nad Tagiem. Nostalgiczny filmowy spacer pozwoli uwierzyć w to, że – z pozoru obojętna – Lizbona potrafi wciągnąć jak wir, ale tylko wtedy, gdy przestaniemy posuwać się szlakiem atrakcji. Takie ukryte miasto znaleźliśmy w wielu portugalskich filmach, którymi chcemy się z Wami podzielić – mówią kuratorzy przeglądu.

Historia Portugalii jest gęsta i wielowymiarowa, kinematografia portugalska spogląda w bliską i daleką przeszłość, często używając metafory, a często i ironii, do opowiedzenia o dramatycznych losach kraju. Reżim Salazara, rewolucja goździków, kolonialna przeszłość, wojna i blizny po niej, ekonomiczne kryzysy, narodziny konsumpcjonizmu – bogactwo historycznych wątków pozwoli polskiej publiczności odkryć zaskakujące paralele między naszymi narodami.

Portugalska rodzina nie bierze jeńców. Kino opowiada o jej dysfunkcjach, o sile matri- i patriarchatu, o wpływie społecznego porządku na rodzinne losy i emocje, o tym, jaką rodziną może być emigrancka społeczność dla poszukujących lepszego życia uciekinierów. Czy Portugalia jest gościna? Czy chętnie dzieli się miejscem i strawą? W zróżnicowanym etnicznie i kulturowo kraju tworzą się skupione na sobie enklawy. A jak żyją zjeżdżający do Lizbony z prowincji młodzi? Z prowincji, czyli skąd?

Opowiadając o blaskach i cieniach życia na drugim krańcu Europy, w klimacie, który nierzadko nie daje ukojenia, Kinooceany zaprezentują kino autorskie, filmy reżyserów z klasycznego panteonu i próbujących im dorównać współczesnych. Uczestnicząc w przeglądzie, polscy widzowie przekonają się o tym, że kino portugalskie nigdy nie mówi wprost, uwodzi formą i prowokuje do zmiany perspektywy.

Lista filmów:

otwarcie:
* Zielone lata / Os Verdes Anos, reż. Paulo Rocha, Portugalia 1963, 88’25’’
* Wynalazek miłości / A Invenção do Amor, reż. António Campos, Portugalia 1965, 29’10’’ + Rewolucja / Revolução, reż. Ana Hatherly, Portugalia 1975, 11’42’’ + Dina i Django / Dina e Django, reż. Solveig Nordlund, Portugalia 1981, 76’17’’
* Portugalskie pożegnanie / Um Adeus Português, reż. João Botelho, Portugalia 1985, 83’13’’
* Xavier, reż. Manuel Mozos, Portugalia 2002, 95’15’’
* Krew / O Sangue, reż. Pedro Costa, Portugalia 1989, 95’
* Odkupienie / Redemption, reż. Miguel Gomes, Portugalia, Francja, Niemcy, Włochy 2013, 27’ + John From, reż. João Nicolau, Portugalia 2015, 95’

* Aquapark / Aquaparque, reż. Ana Moreira, Portugalia 2018, 17' + Pijak / O Bêbado, reż. André Marques, Portugalia 2023, 120’22’’

* Campos Belos, reż. David Ferreira, Portugalia 2023, 19'08’’ + Rio Corgo, reż. Sérgio Da Costa, Maya Kosa, Szwajcaria, Portugalia 2015, 95’
* Lizbona, prowincja / Lisboa-Provincia, reż. Susana Nobre, Portugalia 2011, 18’ + Cidade Rabat, reż. Susana Nobre, Portugalia 2023, 101’

* Arena, reż. João Salaviza, Portugalia 2009, 15' + Manga d’Terra, reż. Basil da Cunha, Szwajcaria, Portugalia 2023, 96'
* Ci, którzy czekają na buty zmarłych, umierają boso / Quem Espera por Sapatos de Defunto Morre Descalço, reż. João César Monteiro, Portugalia 1970, 33' + Zéfiro, reż. José Álvaro Morais, Portugalia 1993, 52'
* Chwała filmom kręconym w Portugalii / A Glória de Fazer Cinema em Portugal, reż. Manuel Mozos, Portugalia 2015, 16’47’’ + Klub Nicość – Jestem nikim / The Nothingness Club – Não Sou Nada, reż. Edgar Pêra, Portugalia 2023, 92'10’’
* Doc’s Kingdom, reż. Robert Kramer, Francja, Portugalia 1988, 90’

zamknięcie:

* Pod płomieniem świecy / Sob a Chama da Candeia, reż. André Gil Mata, Portugalia, Francja 2023, 109’

OPIS FILMÓW:

Zielone lata / Os Verdes Anos, reż. Paulo Rocha, Portugalia 1963, 89’

Odnowiony cyfrowo klasyk wyznaczający początek ery Cinema Novo (Nowego Kina). Debiut Paulo Rochy opowiada historię miłości pracującego w zakładzie szewskim Júlia i pokojówki Ildy. Oboje przybyli do Lizbony z prowincji, licząc na lepszą przyszłość. Zdjęcia zostały zrealizowane głównie w Alvalade i na Avenida de Roma, w burżuazyjnej modernistycznej dzielnicy z lat 50., a Rocha wykorzystał formalny aspekt architektury do stworzenia portretów psychologicznych swoich bohaterów. Jego film pokazywał nowoczesność jako pociągającą, ale i powodującą obłęd.

Wynalazek miłości / A Invenção do Amor, reż. António Campos, Portugalia 1965, 29’

Prekursor portugalskiego kina etnograficznego, António Campos, realizuje anarchistyczną fabułę, w której miłość jest wyrazem buntu wobec panującego reżimu politycznego. Para bezimiennych kochanków spotyka się w kawiarni, by potem przemierzać razem ulice i podmiejskie łąki pod nieustanną kontrolą tajnej policji, tropiącej każdy przejaw wolności. Ezopowy język tej historii szybko wymyka się spod kontroli, tworząc jasną paralelę z opresyjnym Salazarowskim Estado Novo (Nowym Państwem).

Rewolucja / Revolução, reż. Ana Hatherly, Portugalia 1975, 12’

Ana Hatherly, artystka multidyscyplinarna, realizuje film na weneckie Biennale. Fotografując świeże uliczne murale i graffiti powstałe w Lizbonie podczas rewolucji goździków w 1974 roku, tworzy wizualną reprezentację rewolucyjnego ducha. Rejestruje żywą, bardzo plastyczną ekscytację i poczucie wyzwolenia po latach reżimu Salazara, przejawiające się w symbolach, które po naszej stronie żelaznej kurtyny mogły budzić jeżeli nie sprzeciw, to zdziwienie. Rewolucja mieni się czerwienią, ale nie tylko. 

Dina i Django / Dina e Django, reż. Solveig Nordlund, Portugalia 1983, 76’

Dla 17-letniej Diny, słodkiej wagarowiczki, która zamiast nudnych lekcji w szkole wybiera wypady do klubów Bairro Alto, jedyną nadzieją jest miłość. Za chwilę na ulice wyjadą czołgi, wybiegną żołnierze z czerwonymi goździkami w lufach karabinów, ale to nic, bo Dina właśnie znalazła swojego księcia. Drobny przestępca, stylowy Django nie idzie w życiu na kompromisy. Ich szalona miłość w rewolucyjnym czasie, gdy wszelkie normy są zawieszone, doprowadzi do pięknej katastrofy. Na zdjęciach Acácio de Almeidy żyje wciąż Lizbona, której już nie ma. 

Portugalskie pożegnanie / Um Adeus Português, reż. João Botelho, Portugalia 1985, 83’

Wyrazisty artystycznie głos potępiający portugalską wojnę kolonialną. João Botelho pokazuje jej bezsens i cichy dramat za pomocą historii rodziny, która straciła w Angoli syna, męża i brata. Reżyser podbija kontrast, dzieląc akcję na dwie części: pokazany w czerni i bieli afrykański las, gdzie w 1973 roku samotny oddział Portugalczyków walczy z niewidzialnym wrogiem, i kolorową Lizbonę z lat 80., w której kilka dni spędzają rodzice żołnierza. Żałobny majestat roztapia się w słońcu, ale smutek przenika każdą komórkę powojennego świata. 

Xavier, reż. Manuel Mozos, Portugalia 2002, 95’

Kultowy kinowy debiut Manuela Mozosa w odnowionej cyfrowo wersji reżyserskiej, hołd złożony Zielonym latom Paulo Rochy, którego Mozos był uczniem. Choć nakręcony w 1992 roku, został ukończony dopiero 10 lat później. Bohaterem filmu jest młody chłopak (Pedro Hestnes), który po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej powraca do stolicy. Xavier odwiedza sierociniec, do którego w dzieciństwie oddała go matka, otacza się starymi przyjaciółmi i nowymi znajomymi, próbując ułożyć sobie życie. Szuka przystani, by ulokować swoje uczucia, w tle mając „inną” Lizbonę, kinematograficzne miasto z lat 60. 

Krew / O Sangue, reż. Pedro Costa, Portugalia 1989, 95’

W odnowionym cyfrowo debiucie Pedro Costy, jednego z najważniejszych współczesnych portugalskich reżyserów, dwaj bracia, starszy Vicente (Pedro Hestnes) i młodszy Nino (Nuno Ferreira), z pomocą przyjaciółki Clary (Inês de Medeiros) starają się poradzić sobie po – jak się wydaje – definitywnym odejściu ojca. Atakowani przez jego wierzycieli i chcącego adoptować Nino wuja, mierzą się ze zniknięciem rodzica. Czarno-biała Krew ze zdjęciami Martina Schäfera, operatora Wima Wendersa, jest poetyckim, pełnym nawiązań do historii kina hołdem złożonym filmowym klasykom. To film-zjawa – powtarza Costa – zrodzony z kina, nie z rzeczywistości. 

Odkupienie / Redemption, reż. Miguel Gomes, Portugalia, Francja, Niemcy, Włochy 2013, 27’

Eksperyment found footage laureata Złotej Palmy w Cannes za reżyserię, Miguela Gomesa, zrealizowany w latach ekonomicznego kryzysu, kiedy międzynarodowy fundusz walutowy interweniował w Portugalii. 21 stycznia 1975 roku pewien chłopiec opisuje rodzicom, którzy są w Angoli, jak smutna jest Portugalia. 13 lipca 2011 roku w Mediolanie starszy mężczyzna wspomina swoją pierwszą miłość. 6 maja 2012 w Paryżu ojciec mówi córce, że nigdy nie będzie dla niej prawdziwym ojcem. A podczas ceremonii ślubnej 3 września 1977 roku w Lipsku panna młoda walczy z operą Wagnera, której nie może przestać nucić. Gdzie i kiedy ci wszyscy ludzie szukali odkupienia?

John From, reż. João Nicolau, Portugalia 2015, 95’

Rita ma wszystko, czego potrzeba do szczęścia: 15 lat, długie blond włosy, byłego przyszłego chłopaka i zawsze obecną najlepszą przyjaciółkę, a przed sobą – gorące lato. Jej wizyta w osiedlowym domu kultury, gdzie nowy sąsiad, znany fotoreporter, prezentuje swoje zdjęcia z wysp Południowego Pacyfiku, zachwieje idyllicznym życiem. Bo nie istnieje na tym świecie nic równie zawziętego jak serce młodej dziewczyny! Specyficzny styl twórców ze stajni O Som e a Fúria (João Nicolau, Miguel Gomes, Sandro Aguilar, Telmo Churro) nie mógł znaleźć lepszego wcielenia.

Aquapark / Aquaparque, reż. Ana Moreira, Portugalia 2018, 17'

Popularna aktorka, Ana Moreira, dzika nastolatka Andreia z Os Mutantes Teresy Villaverde czy Aurora w Tabu Miguela Gomesa, staje po drugiej stronie kamery, umieszczając akcję swojego debiutu w ruinach nieczynnego aquaparku o złej sławie. Dziewczyna i chłopak ukrywają się w nim przed światem. Co ich łączy, co planują, jakie marzenia będą musieli tego popołudnia porzucić? Reżyserka powoli odkrywa karty, pozostawiając widzów zaledwie z przeczuciem tragedii, która rozgrywa się na ich oczach.  

Pijak / O Bêbado, reż. André Marques, Portugalia 2023, 121’

Mroczny thriller z przedmieść Setúbal. Chcę żyć! – śpiewa razem z Camané i Humanos jego bohater, trzydziestoparoletni Rogério (Vítor Roriz zadziwiająco podobny do piosenkarza António Variaçõesa), ale jego podlane alkoholem, przegrane życie nie oferuje mu żadnych perspektyw. Koło się zamyka – picie pogrąża szanse na zmianę, brak zmian jest pretekstem do picia. Nie pomaga zatroskana nadopiekuńcza matka (Teresa Madruga). I wtedy Rogério poznaje dziewczynę, która najwyraźniej też przed czymś ucieka. Wyciąga do niej pomocną dłoń i... ląduje w koszmarnym śnie.

Campos Belos, reż. David Ferreira, Portugalia 2023, 19'

David Ferreira, który urodził się i wciąż mieszka w Campelos, realizuje film o rodzinnej miejscowości, zamykając w jednym długim ujęciu życie Portugalczyka z prowincji. To „prosta historia”, mógłby powiedzieć David Lynch – formalny zabieg zbliża dokumentalną obserwację do alegorii. Lokalne uniwersum odsłania swoje zakamarki, podczas gdy akcja przechodzi od świtu do zmierzchu, od dzieciństwa ku śmierci. Współscenarzystą i współautorem koncepcji montażowej filmu jest André Gil Mata.  

Rio Corgo, reż. Sérgio Da Costa, Maya Kosa, Szwajcaria, Portugalia 2015, 85’

„Hiszpan”, który z tobołkiem przewieszonym przez ramię przeszedł wzdłuż i wszerz portugalską ziemię, wraca do rodzinnej wioski, by odpocząć, odnowić znajomości i przegonić zjawy, które nawiedzają jego dom. Maya Kosa i Sérgio Da Costa (również autor zachwycających zdjęć) opowiadają o wędrowcu w duchu realizmu magicznego. Jego całym życiem jest winiak Favaios, nie można mu ufać, wyrósł na bandytę – słychać w okolicy. Ale ekscentryczny pan Silva, zawsze w sombrero na głowie, ma tu jeszcze kilku przyjaciół. Czy tym razem wyruszy w swoją ostatnią podróż?

Lizbona – prowincja / Lisboa – Provincia, reż. Susana Nobre, Portugalia 2011, 18’ 

Delikatna miniatura poprowadzona pewną, spokojną ręką Susany Nobre. Reżyserka poświęca film swojej matce, Marii Do Céu Nobre, od 40 lat pielęgniarce w lizbońskim szpitalu onkologicznym. Do Lizbony przybyła z prowincji jako 16-latka. Teraz jest świadkiem choroby, śmierci i pogrzebu kobiety ze swojej wioski w Alentejo. Córka w roli młodej asystentki towarzyszy Marii przy ostatnich formalnościach. Portretuje też małą wiejską społeczność, która u progu kościoła żegna zmarłą piękną regionalną pieśnią.   

Cidade Rabat, reż. Susana Nobre, Portugalia 2023, 101’

Na poły autobiograficzna, melancholijna komedia, w której producentka Helena konfrontuje się z własną dorosłością po śmierci matki. Żałoba wyzwala w niej poczucie osierocenia, ale też kieruje ją ku nowym początkom. Prześladowana przez rodzaj emocjonalnego paraliżu, próbuje na nowo odnaleźć się w życiu. W głównych rolach Susana Nobre obsadziła rodzinę i przyjaciół, a planem filmowym są ulica, na której się wychowała, Rua Cidade de Rabat w Lizbonie, i Reboleira, miejskie obrzeża znane z kina Pedro Costy czy Basila da Cunhy.

Arena, reż. João Salaviza, Portugalia 2009, 15'

Laureat Złotej Palmy dla najlepszego krótkiego metrażu na festiwalu w Cannes, który otworzył oczy świata na twórczość João Salavizy. Carloto Cotta, portugalski „niegrzeczny chłopiec”, zagrał w Arenie tatuażystę zamkniętego w areszcie domowym gdzieś w lizbońskiej dzielnicy Chelas. Grupa dzieciaków kradnie mu ostatni grosz, więc rozjuszony Mauro rusza za nimi w pogoń. W palącym popołudniowym słońcu ujęcia komunalnych bloków dotykają esencji poetyckiego modernizmu. Czy Mauro pozostanie obojętny na jego brutalistyczne piękno? 

Manga d’Terra, reż. Basil da Cunha, Szwajcaria, Portugalia 2023, 96'

Basil da Cunha, który w Amadorze, Reboleirze i Bairro czuje się jak w domu, od lat portretuje lizbońskie czarne osiedla, łącząc kino społeczne z oniryczną narracją. Tym razem zrealizował rasowy musical, oddając hołd kobiecości. Dziewczyna z Wysp Zielonego Przylądka (Eliana Rosa) przybywa do Lizbony, by pomóc swojej rodzinie pozostawionej w ojczyźnie. Próbuje wtopić się w lokalną społeczność, ale spotyka opór. Ucieczką od problemów jest dla niej muzyka. Tradycyjne gatunki morny, coladeiry, funaná wymieszane z funkiem, zouk rockiem i jazzem tworzą muzyczny krajobraz wielokulturowej stolicy Portugalii. 

Ci, którzy czekają na buty zmarłych, umierają boso / Quem Espera por Sapatos de Defunto Morre Descalço, reż. João César Monteiro, Portugalia 1971, 33'

Nowofalowy debiut jednego z najbardziej niezależnych i osobnych portugalskich reżyserów, João Césara Monteiro. Hołd dla kiełkującego aktorskiego talentu zaledwie 20-letniego Luísa Miguela Cintry, który już wtedy potrafił hipnotyzować widownię. Jego bohater, Lívio, z pomocą przyjaciela stara się zdobyć pieniądze, by zaprosić do kawiarni Mónicę, w której jest zakochany. Jego ciało i duszę przepełniają wzniosłe uczucia na przemian z pożądaniem. Które z nich zwycięży? To film nieprzejrzysty, tajemniczy jak koncha muszli – mówił Monteiro.

Zéfiro, reż. José Álvaro Morais, Portugalia 1993, 52'

Najbardziej niezwykły i malowniczy film o Portugalii, jaki kiedykolwiek powstał – kino romantyczne i polityczne, geograficzne i historyczne, fabularne i etnograficzne zarazem! Oto Luís Miguel Cintra w roli narratora wprowadza nas w obręb portugalskiej kultury, wykorzystując do tego celu rzekę i pewnego młodego uciekiniera (Marcello Urgeghe), którego meandrującym śladem wyruszymy. Od portowych nabrzeży Lizbony, przez kamienne miasteczka i zamki, rzymskie świątynie, arabskie noce, wysuszone łąki Alentejo, aż po wzburzony ocean. Nad całą opowieścią czuwa zaś Corto Maltese, mityczny bohater komiksów Hugo Pratta. 

Chwała filmom kręconym w Portugalii / A Glória de Fazer Cinema em Portugal, reż. Manuel Mozos, Portugalia 2015, 17'

Śledztwo Manuela Mozosa odsłania rewolucyjne początki kina portugalskiego. Reżyser odkrywa, że stare szpule taśmy filmowej znajdujące się w prywatnym archiwum w Vila do Conde są fragmentami niedokończonego eksperymentu z lat 30. XX w., w który był zaangażowany pisarz José Régio. W tym czasie Régio, gotowy założyć firmę producencką, usilnie poszukiwał kogoś, kto dysponowałby kamerą filmową. Niepowodzenie projektu kieruje go ku przyszłemu mistrzowi kina Manuelowi de Oliveirze, autorowi zrealizowanej w tym czasie symfonii miejskiej, Praca wre nad rzeką Douro.

Klub Nicość – Jestem nikim / The Nothingness Club – Não Sou Nada, reż. Edgar Pêra, Portugalia 2023, 92'

Podążaj za mną ostrożnie – ostrzega wieszcz Fernando Pessoa, który w delirycznej „cinenigmie” Edgara Pêry zaprasza widzów do wnętrza swojego umysłu. Ten, umeblowany niczym produkująca literaturę fabryka, mieści też tłum wiernych heteronimów. Alberto Caeiro, Ricardo Reis, Álvaro de Campos i inni przyjaźnią się ze sobą, rywalizują o względy Ofelii, intrygują... Gdy szef Pessoa próbuje umocnić swój autorytet, wydarzenia zaczynają wymykać się spod jego kontroli, a coraz bardziej brutalny i obłąkany Álvaro de Campos sieje spustoszenie.

Doc’s Kingdom, reż. Robert Kramer, Francja, Portugalia 1988, 90’

Zapomniane arcydzieło z młodziutkim Vincentem Gallo w jednej z głównych ról i wyrazistą obecnością João Césara Monteiro w tle, nakręcone na przemysłowych obrzeżach Lizbony, tam, gdzie później w latach 90. rozsiadło się Expo i rozpoczął się proces gentryfikacji. Amerykański lekarz (Paul McIsaac) ucieka przed życiem na ten kraniec świata, by w samotności zmagać się ze swoimi demonami. Znajduje go tu posłaniec ze złą wiadomością – syn, o którego istnieniu nie wiedział. Rozwibrowane, dzikie kino Roberta Kramera – jednego z najciekawszych i najmniej znanych współczesnych reżyserów, Amerykanina, który pokochał Portugalię.

Pod płomieniem świecy / Sob a Chama da Candeia, reż. André Gil Mata, Portugalia, Francja 2023, 109’

W zabytkowym rodzinnym domu w S. João da Madeira André Gil Mata, absolwent Film Factory Béli Tarra, odtworzył historię życia swojej babki Alziry (Eva Ras). W centrum opowieści umieścił też jej wieloletnią służącą Beatriz (Márcia Breia). Dwie stare kobiety trwają w niezmąconej ciszy domostwa, pośród własnych myśli, wspomnień i niezamkniętych spraw. Na akcję filmu składają się pochodzące z różnych okresów XX wieku, pozornie niepowiązane ze sobą sceny, bywa, że nierozdzielone w montażu ostrym cięciem. Rozwiązanie tej wizualnej i fabularnej zagadki należy do widzów.