Biblioteca Nacional de Portugal w Lizbonie - z wizytą w portugalskiej Bibliotece Narodowej

Główna czytelnia

Mamy Tydzień Bibliotek, postanowiłem więc napisać o Bibliotece Narodowej Portugalii. Zbieram się do tego mniej więcej od czerwca ubiegłego roku, a teraz jest jak najbardziej stosowna okazja. A było to tak...

Gdy okazało się, że Biblioteka Narodowa Portugalii po raz kolejny nie jest dla moich przełożonych wystarczająco atrakcyjnym miejscem na wyjazd w ramach Erasmus Staff Program, było mi trochę przykro, bo jakoś zależało mi na zobaczeniu tego miejsca. Znajomi poradzili mi, że skoro i tak lecę do Lizbony, nie zaszkodzi napisać e-maila z prośbą o prywatne zwiedzanie. Na pewno miało znaczenie to, że pracuję w bibliotece, bo bardzo szybko dostałem miłą odpowiedź, w której znalazłem informacje gdzie, na kogo i o której godzinie mam czekać. Gdy zjawiłem się w gmachu biblioteki, powitała mnie przesympatyczna pracownica tej instytucji, pani Isabel, po czym udaliśmy się na spacer po budynku. Właściwie większość miejsc, które mi pokazano mógłbym zobaczyć wchodząc tam jako czytelnik, ale nie byłoby to takie przeżycie, jakiego udało mi się doświadczyć. Dowiedziałem się paru ciekawych rzeczy o portugalskim systemie, w jakim działa Biblioteka Narodowa, jednocześnie pani Isabel podpytywała mnie, jak to jest u nas w różnych kwestiach.

W holu Biblioteki

Historia narodowej książnicy Portugalii sięga roku 1796. Wtedy to, na mocy królewskiego przywileju z 29 lutego, powołano instytucję o nazwie Real Biblioteca Pública da Corte. Utworzono ją na miejsce działającej od 1768 r. Livraria da Real Mesa Censória (Biblioteka Królewskiej Rady Cenzury). W 1805 r. biblioteka otrzymała przywilej otrzymywania wszystkich dokumentów drukowanych na terenie Portugalii. Pierwsza siedziba mieściła się w zachodniej wieży budynku przy Terreiro do Paço (Praça do Comércio). W 1834 r. placówka otrzymała nazwę Biblioteka Narodowa Portugalii (Biblioteca Nacional de Portugal). Wydarzenia z tego roku, które doprowadziły do likwidacji zakonów, miały znaczący wpływ na rozwój placówki, bowiem przypadło jej w udziale wiele zbiorów przechowywanych dotąd w bibliotekach klasztornych. Zwiększyło to znacząco rozmiar zbiorów i spowodowało przeniesienie placówki do klasztoru św. Franciszka (Convento de São Francisco da Cidade) – budynku, w którym dziś mieści się m.in. Museu do Chiado. W tym miejscu biblioteka funkcjonowała przez kolejne 150 lat. Dopiero w 1956 r. rozpoczęto budowę obiektu zaprojektowanego specjalnie dla Biblioteki Narodowej przez wybitnego architekta Porfírio Pardal Monteiro (jego inne projekty to m.in. znany wszystkim budynek hotelu Ritz przy placu Marques de Pombal, budynki Uniwersytetu Lizbońskiego czy dworzec Cais do Sodré), który jednak nie doczekał zakończenia realizacji swego działa (zmarł w 1957 r.). Budynek powstał przy ul. Campo Grande 83, w dzielnicy o tej samej nazwie, w sąsiedztwie budynków Uniwersytetu Lizbońskiego. Został oddany do użytku w 1969 r. i do dziś mieści się w nim siedziba narodowej książnicy. Na początku tego stulecia okazało się po raz kolejny, że ogrom zbiorów, ponad 3 mln, przestaje się mieścić w dotychczasowych magazynach i podjęto decyzję o wybudowaniu dodatkowego skrzydła. Powstał kilkunastopiętrowy gmach, który w ubiegłym roku nie był jeszcze w całości oddany do użytku. Ma on pomieścić rozwijający się księgozbiór przez kolejne kilkadziesiąt lat. 

Nowe skrzydło Biblioteki

Jak w przypadku każdej biblioteki narodowej, lizbońska książnica narodowa ma za zadanie prowadzenie wszelkich działań związanych z promowaniem, upowszechnianiem, udostępnianiem, a wcześniej także gromadzeniem literackiego dziedzictwa narodowego. Jest to największa biblioteka w Portugalii, ogarniająca zasięgiem dziedzictwo niemal dziesięciu wieków historii i kultury portugalskiego społeczeństwa poprzez wszystkie rodzaje zbiorów bibliotecznych w celu zabezpieczenia przeszłości i przyszłości oraz jej badania dla następnych pokoleń. Placówka jest prestiżową instytucją na kulturalnej scenie Portugalii, działającą w sposób nowoczesny i przystępny dla czytelników, których zaspokajanie potrzeb naukowo-kulturalnych jest podstawą jej działalności.

Zbiory biblioteki są ogromne i przede wszystkim bardzo cenne. W skrócie można powiedzieć, że są tam kolekcje zbiorów obejmujących dokumentację z każdej epoki, każdego typu i na każdy temat. Duże znaczenie w rozwijaniu kolekcji mają darowizny przekazywane bibliotece, a także przejmowane z innych powodów, z których największe znaczenie mają dokumenty portugalskie i na nie kładzie się największy nacisk. Z większości zbiorów dostępnych w bibliotece może skorzystać każdy Portugalczyk bez ograniczeń, a także każdy obcokrajowiec, który ukończył 18 lat. Można z nich korzystać bezpośrednio w bibliotece, ale także w systemie wypożyczeń międzybibliotecznych lub w przypadku prac, które zostały zdigitalizowane – online za pośrednictwem Krajowej Biblioteki Cyfrowej.

Biblioteca Nacional Digital to inicjatywa właśnie Biblioteki Narodowej Portugalii, tworzona od początku XXI w. w odpowiedzi na tendencje europejskie do digitalizacji zbiorów bibliotecznych. Kolekcja cyfrowa jest stale rozwijana, w ścisłej współpracy z instytucjami europejskimi i przy udziale innych portugalskich placówek bibliotecznych.

Kolejną ważną inicjatywą placówki jest katalog PORBASE – Online Union Catalogue of the Portuguese Libraries, który integruje dane bibliograficzne z BNP oraz 170 innych instytucji portugalskich. Jest prawdziwą skarbnicą wiedzy na temat piśmiennictwa portugalskiego, z której można korzystać online.

Oczywistą działalnością każdej biblioteki narodowej jest tworzenie narodowej bibliografii, tak też jest w przypadku portugalskiej instytucji, która tworzy bibliografię w oparciu o egzemplarz obowiązkowy, przekazywany od 1935 r.

Zainteresowanych literaturą portugalską zapraszam do sklepu online, w którym można nabyć przeróżne tytuły książek, dostępnych także w księgarni bibliotecznej w budynku przy ul. Campo Grande 83. Livraria online tutaj.

Portugalska Biblioteka Narodowa w Lizbonie jest instytucją państwową działającą na mocy odpowiedniej ustawy i podległą ministerstwu kultury. Jej dyrektorem jest obecnie Maria Inês Cordeiro.

Najciekawsze kolekcje

Stare Druki i Manuskrypty to kolekcja obejmująca najbardziej wartościowe aktywa dziedzictwa kulturowego w zbiorach biblioteki. Zbiór rękopisów to około 15 tys. kodeksów i 36 tys. rękopisów, z których najstarsze pochodzą z XII w.

Canonciero da Biblioteca Nacional (źródło zdjęcia tutaj)

Najważniejszymi pozycjami w kolekcji są m.in. Cancioneiro da Biblioteca Nacional – XVI-wieczna kopia najszerszego zbioru średniowiecznych galicyjsko-portugalskich tekstów; O Livro da Fábrica das Naus – XVI-wieczny traktat Fernando Oliveira; Crónica da tomada desta cidade de Lisboa aos Mouros e da fundação deste Mosteiro de São Vicente – XIV/XV-wieczne angielskie tłumaczenie tekstu łacińskiego.

W kolekcji Iluminowanych Kodeksów znajduje się obecnie 239 dokumentów z XII–XIX w., które pochodzą głównie ze zbiorów zlikwidowanych w 1834 r. zakonów. Znajduje się tu m.in. Hebrew Bible, iluminowana przez Josepha Asarfatiego pomiędzy 1299 a 1300 r.; Livro de Horas da Rainha D. Leonor, prawdopodobnie iluminowana przez Willema Vrelant ok. 1470 r.; Atlas Fernão Vaz Dourado, datowany na 1576 r., zawierający 17 iluminowanych map.

W kolekcji Cennych Ksiąg (30 tys.) znajdują się inkunabuły oraz książki drukowane od 1501 r.

Archiwum Historyczne to 466 kolekcji dokumentów z różnych źródeł, przede wszystkim archiwów osobistych i rodzinnych. Najstarsze dokumenty pochodzą z 11 w.

W Archiwum Współczesnej Kultury Portugalskiej znalazły się osobiste dokumenty, zapiski, rękopisy portugalskich pisarzy i innych postaci ze świata kultury z XI i XII w. Wymienić tu można takie nazwiska jak Fernando Pessoa, Eça de Queirós, Camilo Castelo Branco, Camilo Pessanha, Antero de Quental, Oliveira Martins, Jaime Cortesão, Raul Proença, Vitorino Nemésio, Vergílio Ferreira czy wreszcie José Saramago.

Ze wszystkich cennych zbiorów można korzystać w Czytelni Starych Druków i Manuskryptów, która znajduje się na trzecim piętrze. Potrzebna jest karta biblioteczna, a w przypadku szczególnie cennych egzemplarzy – dodatkowa konsultacja.

W Bibliotece Narodowej w Lizbonie warto też zwiedzać wystawy. Są tam trzy sale wystawowe, w których przygotowywane są ciekawe ekspozycje. Obecnie do 9 czerwca można oglądać wystawę poświęconą lizbońskiemu architektowi Porfírio Pardal Monteiro, który żył w latach 1897–1957, i który jest autorem projektu gmachu Biblioteki Narodowej, a także wielu innych (o czym wspomniałem wyżej). Druga wystawa prezentuje żydowskie księgi średniowieczne, będzie otwarta jeszcze dwa dni, do 15 maja. Z kolei do 20 czerwca można oglądać wystawę poświęconą magazynowi literackiemu „Orfeusz”, który ukazywał się w Portugalii od 1915 r.

Strona internetowa Biblioteki: www.bnportugal.pt

Adres: ul. Campo Grande 83, Lizbona

Gmach Biblioteki Narodowej od strony głównego wejścia

Główna czytelnia Biblioteki

Dekoracje głównego wejścia

Dekoracje głównego wejścia

Boczne, nieużywane wejście

W holu Biblioteki, na I piętrze

Biblioteka widziana od strony ulicy